Congres ‘(Niet) Roken en de zorg’ op 30 november 2023

1. Rookvrije Zorg, een complexe verandering? 
   Uit ervaring blijkt dat het rookvrij maken van de zorg niet een eenvoudige opdracht is. Het vraagt om een stevige cultuurverandering van medewerkers, cliënten, naasten en leidinggevenden. Waarom is gedrags- en cultuurverandering zo lastig? Welke stekelige dilemma’s komen we hierin tegen? En welke veranderkundige werkwijze zou hierbij helpend kunnen zijn? In deze sessie maken we een uitstap buiten de zorg, waarin bekeken wordt welke interventies effectief zijn bij cultuurveranderingen. En hoe deze interventies toegepast kunnen worden op rookvrije zorg.

Roeland Dikker Hupkes is adviseur/coach bij The Change Collective en legt uit hoe je verandering teweeg brengt en doorvoert in de (zorg)organisatie.

Anton van Balkom is aanjager rookvrije ggz en zal vertellen hoe je de zorg rookvrij maakt aan de hand van de acht pijlers van de toolkit rookvrije zorg.

2. Stopadvies en doorverwijzen (VBA+) 

Verreweg de meeste rokers willen stoppen met roken. Het is essentieel dat meer rokers gestimuleerd worden om een stoppoging te doen met bewezen effectieve ondersteuning. Met het Very Brief Advice (VBA) en Very Brief Advice Plus (VBA+) kunnen zorg- en hulpverleners binnen enkele minuten stoppen met roken ter sprake brengen en patiënten/cliënten die roken op een positieve manier stimuleren om te stoppen met roken.

Zinzi Pardoel is onderzoeker bij het UMCG en vertelt over de implementatie van het VBA in het UMCG. 

Naomi van Westen-Lagerweij is onderzoeker bij het Trimbos-instituut en vertelt over het VBA+ en de nieuwe implementatietoolkit

3. Gewoontedieren en motiverende gespreksvoering 

Mensen veranderen niet graag hun gewoontes. We zijn tenslotte allemaal gewoontedieren: verreweg de meeste verslaafden zijn mensen zijn die verstrikt zijn geraakt in hun ongezonde gewoontes. Motiverende gespreksvoering is een methode om gewoontes en gedrag toch te kunnen veranderen. Het is een benadering om mensen te helpen hun problemen te onderkennen en om hen aan te zetten tot verandering. Het is vooral een bruikbare methode voor mensen die weigerachtig zijn, weerstand vertonen en ambivalent staan tegenover verandering.

Robert van de Graaf is verslavingsarts en kreeg landelijk bekendheid met zijn acties voor een rookvrije zorg en de Rookvrije Generatie-beweging. Hij zal spreken over roken: gedragsverandering voor rokers is lastig, net als voor zorgverleners die nooit een stopadvies gaven en nu wel. Voor beiden gelden dezelfde drempels om te overwinnen. Want zorgverleners zijn net als rokers gewoontedieren, gemaksdieren en kuddedieren.

Simone Königs is coach en trainer voor zorgprofessionals en GGZ medewerkers die zij opleidt tot aandachtsfunctionaris of stoppen met roken trainer. Simone gebruikt ervaringen met (ook EPA-patiënten) bij het ontwikkelen van opleidingen voor zorgprofessionals. Het is haar passie om professionals meer mogelijkheden te geven effectiever te gaan werken.

4. Gesprek oefenen: aanspreken overtreders en gesprek over rookvrij werken

Tijdens deze interactieve sessie ga je oefenen hoe:

a) overtreders die roken op het terrein vriendelijk aan te spreken

b) afspraken te maken om rookvrij te kunnen werken bij cliënten thuis

Greet Vos werkt als trainingsactrice en begeleidt bijeenkomsten voor diverse medewerkers in de zorg. Humor, (zelf)relativering, verbinding en waarachtigheid zijn hierin de sleutelwoorden. Daardoor worden spannende gesprekken over roken waar druk op zit eenvoudiger en ontdek je wat je werkelijk ervaart en wilt zeggen. 

5. In gesprek met experts uit de BVKZ en FLZ 

Deze sessie is bedoeld voor medewerkers die hun kleinschalige zorginstelling of zorgboerderij rookvrij willen maken. Heb je vragen over het rookvrij maken, wil je even sparren of advies? Neem dan deel aan dit gesprek met Hans de Rijk (aanjager rookvrije kinderboerderijen).

1. Rookvrije zorg (bottom-up)
   Een van de belangrijkste stappen op weg naar rookvrije zorg is het voeren van gesprekken over rookvrij. Wat betekent rookvrij voor jouw locatie, en je rol binnen het team? Hoe kunnen we elkaar (blijven) helpen in rookvrij? In deze sessie wordt ingegaan op een praktische tool om het gesprek over rookvrije zorg binnen jouw team vorm te kunnen geven, alsook een organisatiebrede communicatiecampagne. De eerste ervaringen zijn in de praktijk al opgedaan, en worden graag gedeeld.

Sonja van Hamersveld is oprichter van Charly Green, een bedrijf dat organisaties helpt met vitale organisatieontwikkeling. Vitale organisatieontwikkeling is een proces dat loopt van bewustwording en draagvlak creëren, tot aan handige tools voor het rookvrij maken van de zorgorganisatie. Charly Green heeft al eerder bijdragen om enkele zorginstellingen rookvrij en vitaal te maken.

Andrea Janssen is senior communicatieadviseur bij Amsta, een zorginstelling voor ouderen, mensen met een verstandelijke beperking en andere Amsterdammers die tijdelijk een steuntje in de rug nodig hebben. De Amsta-expertisegroep Samen Rookvrij werkt actief met collega’s en leidinggevenden om een rookvrije organisatie te zijn en te blijven. Met ruimte om gewaagd te experimenteren, een intern campagneconcept en het delen van verhalen. Een kwestie van een lange adem die nu vruchten afwerpt.

2. Nicotineverslaving en vapen 

Nicotine is een zeer verslavende stof. Bij roken bereikt nicotine binnen ongeveer 7 seconden de hersenen. Ook in e-sigaretten (ofwel vapes) kan nicotine zitten.

Raisa Thybaut is verslavingsarts bij KNMG/VNN en vertelt over nicotineverslaving. Zij past haar kennis en ervaring toe die ze bij VNN ook gebruikt om andere ernstige verslavingen te behandelen.

Esther Croes is arts-epidemioloog bij het Trimbos-instituut. Zij is een specialist in tabaksontmoediging en drugsmonitoring. Ze heeft veel kennis op het gebied van nieuwe rookwaren zoals de e-sigaret.

3. Dilemma’s bij rookvrije zorg in een gedwongen kader

Een rookvrije woon- en werkomgeving is veel waard, maar moet je mensen die al met zoveel beperkingen leven ook nog hun rokerij afpakken? En worden ze daar niet onrustig, of zelfs gevaarlijker van? Een buitengewoon en actueel thema in de (gesloten) zorg.

Swanny Kremer is filosoof en werkt als onderzoeker en ethicus in Forensisch Psychiatrisch Centrum Dr. S. van Mesdag. Tevens is zij voorzitter van de Commissie Ethiek in de Forensische Psychiatrie. In een (aangepast) moreel beraad gaat Swanny Kremer met de aanwezigen in gesprek over de vraag wat er nu pleit voor een algeheel rookverbod in de gesloten zorg, en ook wat de argumenten daartegen zijn. Zij neemt je mee in een gestructureerde dialoog over het rookvrij maken van de gesloten zorg. Dat is een onderwerp waar veel mensen wel een mening over hebben. Dus laat die mening horen!

4. Gesprek oefenen: VBA+ en motiverende gespreksvoering

Tijdens deze interactieve sessie ga je oefenen hoe:

a) het Very Brief Advice (+) gesprek aan te gaan

b) een roker te motiveren om te stoppen met roken

Greet Vos werkt als trainingsactrice en begeleidt bijeenkomsten voor diverse medewerkers in de zorg. Humor, (zelf)relativering, verbinding en waarachtigheid zijn hierin de sleutelwoorden. Daardoor worden spannende gesprekken over roken waar druk op zit eenvoudiger en ontdek je wat je werkelijk ervaart en wilt zeggen. 

Simone Königs is coach en trainer voor zorgprofessionals en GGZ medewerkers die zij opleidt tot aandachtsfunctionaris of stoppen met roken trainer.

5. In gesprek met experts uit de GGZ en verslavingszorg

Deze sessie is bedoeld voor medewerkers die hun GGZ- of verslavingszorg rookvrij willen maken. Heb je vragen over het rookvrij maken, wil je even sparren of advies? Neem dan deel aan dit gesprek met Anton van Balkom (aanjager rookvrije GGZ).

1. Rookvrij werken bij cliënten thuis 

Een gezonde werkplek is belangrijk. Daarom geldt er sinds 2004 het recht op een rookvrije werkplek. Werknemers die bij mensen thuis werk uitvoeren, worden helaas nog vaak blootgesteld aan tabaksrook.

Marieke van Aerde, onderzoeker bij het Trimbos-instituut, schreef een notitie over blootstelling aan tabaksrook tijdens werk bij mensen thuis, waarin geïnventariseerd werd bij welke beroepsgroepen dit speelt, wat er bekend is uit de literatuur en hoe organisaties hun werknemers kunnen beschermen tegen meeroken wanneer zij bij cliënten thuis werken. Met een stappenplan en nieuwe materialen van Rookvrije Zorg kunnen organisaties ervoor zorgen dat medewerkers die bij cliënten thuis werken rookvrij kunnen werken.

Branchevereniging Kleinschalige Zorg (BVKZ) heeft leden waarvan sommige medewerkers bij cliënten thuis werken. Enkele zorgorganisaties (zowel intra- als extramuraal) vertellen over hoe zij hun zorg aan huis rookvrij hebben gemaakt. Ook zijn er materialen beschikbaar om de zorg bij cliënten thuis rookvrij te maken.

2. RookStopZorg: a call to action

Volgens cardioloog Maurits van der Veen gaan veel zorgverleners het gesprek over roken uit de weg. Zijn missie is RookStopZorg: het opbouwen en uitbouwen van een beweging in de zorg waarin alle zorgverleners het stoppen-met-rokenadvies en rookstopbehandeling als basiszorg gaan zien en daarnaar handelen. Maurits vertelt over de praktische uitvoering van deze missie, en wordt hierbij aangevuld door de praktijk ervaring van Harry Pouwels, ambassadeur van Rookvrije generatie. Harry Pouwels blikt terug op zijn 32 jaar lange carrière. De Venlose longarts gaat met pensioen maar blijft strijden tegen roken.

Maurits van der Veen is cardioloog bij Ziekenhuis Gelderse Vallei. Daarnaast zet hij zich in voor stoppen met roken en is bestuurslid van het Partnership Stoppen met Roken en RookStopZorg. De missie van RookStopZorg is dat iedere zorgverlener in Nederland het rookgedrag van rokers bespreekbaar maakt, een stopadvies geeft, basale ondersteuning biedt en doorverwijst indien nodig.

Harry Pouwels is longarts bij VieCuri Medisch Centrum met als aandachtsgebied COPD. Hij heeft één missie: zorgen dat opgroeiende kinderen beschermd worden tegen tabaksrook en de verleiding om te gaan roken. Daarom geven ze voorlichting op scholen en bij verenigingen.

3. Opzetten lokale stoppen-met-roken-zorg 

Sinds oktober 2023 is Corine Bakker de programmacoördinator van het programma Wijkaanpak Rookvrij leven voor iedereen. Met dit programma werken Pharos en GGD GHOR Nederland samen met circa 45 wijken aan een aanpak mensen in een lage sociaaleconomische positie op weg helpt naar een rookvrij leven. De inzet van ervaringsdeskundigheid en sleutelpersonen is hierbij cruciaal. Ze neemt u mee in de ontwikkelingen van het programma en het belang van samenwerken met de mensen om wie het gaat.

4. Gesprek oefenen: VBA+ en motiverende gespreksvoering

Tijdens deze interactieve sessie ga je oefenen hoe:

a) het Very Brief Advice (+) gesprek aan te gaan

b) een roker te motiveren om te stoppen met roken

Greet Vos werkt als trainingsactrice en begeleidt bijeenkomsten voor diverse medewerkers in de zorg. Humor, (zelf)relativering, verbinding en waarachtigheid zijn hierin de sleutelwoorden. Daardoor worden spannende gesprekken over roken waar druk op zit eenvoudiger en ontdek je wat je werkelijk ervaart en wilt zeggen.  

Simone Königs is coach en trainer voor zorgprofessionals en GGZ medewerkers die zij opleidt tot aandachtsfunctionaris of stoppen met roken trainer.

5. In gesprek met experts uit de geboorte- en jeugdgezondheidszorg

Deze sessie is bedoeld voor medewerkers die de geboorte- of jeugdgezondheidszorg rookvrij willen maken. Heb je vragen over het rookvrij maken van de geboortezorg of stoppen-met-rokenzorg voor zwangeren of partners met een kinderwens? Of wil je gewoon even sparren of advies? Neem dan deel aan dit gesprek met Clasien van der Houwen (gynaecoloog, voorzitter Taskforce Rookvrije Start).

1. Rookvrije Zorg vasthouden 

Tijdens dit onderdeel worden goede voorbeelden gedeeld over hoe een zorgorganisatie – eenmaal rookvrij – rookvrij te houden. Harry Pouwels (longarts bij VieCuri Medisch Centrum) en Tamara Aipassa (interventie-cardioloog bij Zuyderland Medisch Centrum) geven tijdens deze sessie antwoord op onderstaande vragen:

• Hoe zorg je ervoor dat je zorginstelling rookvrij blijft?
• Hoe blijf je rookvrije zorg communiceren naar partners, cliënten, hulpverleners en bezoekers?
• Hoe houd je rookvrije zorg op de agenda?
• Hoe spreek je medewerkers, bezoekers en cliënten aan op het rookgedrag?
• Hoe zorg je ervoor dat het terrein rookvrij blijft (overtreders, handhaving, aanspreken, peukenafval)?

2. Organisatie en invulling van de rookstopzorg in de tweedelijn

Anne-Marije Buiter-van der Meer is longarts in het ziekenhuis de Tjongerschans in Heereveen en vertelt over hoe je goede stoppen-met-rokenzorg vanuit het perspectief van het ziekenhuis organiseert. Zij vertelt over een recent ontwikkeld handboek met praktische aanbevelingen. Bijvoorbeeld de aanbeveling om in elk ziekenhuis ambassadeur aan te wijzen, die invloed heeft op bestuurders en managers en collega’s kan enthousiasmeren. Of door het aanstellen van een stoppen-met-rokenconsultent, waar zorgverleners met één druk op de knop patiënten die willen stoppen met roken naar kunnen doorverwijzen.

Chantal Kroese is longarts in het Ikazia ziekenhuis in Rotterdam. Ze implementeert het VBA van afdeling naar afdeling en is de voorzitter van de richtlijnwerkgroep ‘Tabaksontmoediging’. Deze richtlijn gaat over een aantal onderwerpen die specifieke problemen beschrijven voor rokende patiënten die in het ziekenhuis worden opgenomen voor een lichamelijke aandoening. De stoppen-met-rokenbehandeling wordt in deze richtlijn uitgediept voor:

• Psychiatrische patiënten
• Nicotine vervangende therapie tijdens opname
• Perioperatief traject
• Begeleiding van stoppen met roken na ontslag

3. Rookvrije GGZ en verslavingszorg 

Dr. Marcel Adriaanse is universitair hoofddocent bij de afdeling Gezondheidswetenschappen van de Vrije Universiteit Amsterdam. Marcels huidige onderzoek richt zich op leefstijl (interventies) in de GGZ/psychiatrie. Hij is o.a. projectleider van de KISMET studie, een studie naar de effectiviteit van een stoppen-met-roken behandeling voor mensen met ernstige psychische aandoeningen. In deze sessie schetst hij waarom er voor de GGZ een eigen SMR behandeling zou moeten zijn:

• Wat is het probleem van roken in de GGZ?
• Waarom volstaat het standaard SMR aanbod niet voor deze groep?  
• Welke elementen hebben ggz/ FACT-clienten extra behoefte aan?
• Wat is daarover in de literatuur al bekend?

Simone Königs is coach en trainer voor zorgprofessionals en GGZ medewerkers die zij opleidt tot aandachtsfunctionaris of stoppen met roken trainer. Simone gebruikt ervaringen met (ook EPA-patiënten) bij het ontwikkelen van opleidingen voor zorgprofessionals. Het is haar passie om professionals meer mogelijkheden te geven effectiever te gaan werken. Simone: ‘Een van de belangrijkste dingen die opvallen is een gebrek aan kennis. Roken wordt veelal als leefstijl in plaats van hardcore verslaving gezien en roken zit nog steeds in de cultuur van de GGZ.’ 

4. Gesprek oefenen: aanspreken overtreders en gesprek over rookvrij werken

Tijdens deze interactieve sessie ga je oefenen hoe:

a) overtreders die roken op het terrein vriendelijk aan te spreken

b) afspraken te maken om rookvrij te kunnen werken bij cliënten thuis

Greet Vos werkt als trainingsactrice en begeleidt bijeenkomsten voor diverse medewerkers in de zorg. Humor, (zelf)relativering, verbinding en waarachtigheid zijn hierin de sleutelwoorden. Daardoor worden spannende gesprekken over roken waar druk op zit eenvoudiger en ontdek je wat je werkelijk ervaart en wilt zeggen. 

5. In gesprek met experts uit de NVZ en NFU 

Deze sessie is bedoeld voor medewerkers die hun ziekenhuis- of UMC-instelling rookvrij willen maken. Heb je vragen over het rookvrij maken, wil je even sparren of advies? Neem dan deel aan dit gesprek met Esther Damen (Hoofd Patiënten Service punt OLVG) en Frits Mostert (voorheen communicatieadviseur MCL).